De heksenvervolging vond niet plaats in de Middeleeuwen, maar pas in de 16^e eeuw, tijdens de Renaissance.

Door Suzanne, drs. in Geschiedenis met als specialisatie de Oudheid. Daarnaast een Eclectische Heks.

Na de val van het West-Romeinse Rijk (terwijl het Oost-Romeinse Rijk tot 1453 standhield, totdat het door de kruisvaarders werd verwoest) brak in Europa een periode van grote chaos aan. De volksverhuizingen zorgden voor een constant gevoel van dreiging. Het christendom begon zich te verspreiden, maar aanvankelijk alleen onder de rijke en geletterde elite. De lagere klassen hielden grotendeels vast aan hun heidense tradities, met slechts een dunne laag christelijke invloed.

Langzaam herstelde Europa zich. Het jaar 1000 markeert hierin een belangrijk kantelpunt. Net zoals bij het jaar 2000 waren er destijds veel mensen, voornamelijk uit de hoger opgeleide kringen, die dachten dat de wereld zou vergaan. Toen dit niet gebeurde, sloeg de angst om in opluchting en vreugde. Overal werden kerken gebouwd, en de cisterciënzermonniken begonnen met het ontginnen van uitgestrekte gebieden voor landbouw. Dit luidde een periode van enorme bloei in, met als hoogtepunt de 12e-eeuwse Renaissance. Kloosters speelden een belangrijke rol in de gezondheidszorg, die op een hoog niveau stond (denk bijvoorbeeld aan de heilige Hildegard van Bingen). Ook vrouwen hadden in die tijd meer vrijheid dan vaak wordt aangenomen; velen werkten zelfstandig als vroedvrouw of apotheker.

De moderne wetenschap begon zich te ontwikkelen, mede dankzij de opkomst van de scholastiek (denk aan Thomas van Aquino). Vernieuwingen vonden plaats in cultuur, architectuur en landbouw, en de Europese bevolking groeide gestaag.

Hoewel de samenleving nog feodaal van aard was, ontstonden er bewegingen richting meer democratische structuren. Een voorbeeld hiervan is het opstellen en ondertekenen van de Magna Charta in 1215. Het leven was relatief stabiel, en de meeste mensen waren optimistisch en leefden in een wereld waarin iedereen zijn rol kende.

Dit optimisme eindigde abrupt in 1347, toen de Zwarte Dood Europa bereikte. Hoewel we nog steeds niet exact weten welke ziekte hiermee werd aangeduid (de pest is een mogelijkheid, maar niet de enige), is duidelijk dat ze een verwoestende impact had. Ongeveer 50 miljoen mensen stierven; hele dorpen werden ontvolkt. De medische wetenschap van die tijd stond machteloos tegenover de epidemie. De chaos, angst en wanhoop waren ongekend. Kloosters werd verboden om zich nog langer met geneeskunde bezig te houden om monniken en nonnen te beschermen. Ondertussen bleef land onbewerkt door het enorme tekort aan arbeiders, wat leidde tot hongersnood. De sociale verhoudingen in Europa veranderden drastisch.

Minderheidsgroepen, zoals Joden, werden vaak aangewezen als zondebok en vervolgd. Ook werden mensen beschuldigd van hekserij en verbrand, maar dit gebeurde nog niet op grote schaal of systematisch. Europa herstelde zich uiteindelijk, maar het optimisme van voor de Zwarte Dood kwam niet meer terug. In de 16^e eeuw ontstonden natiestaten, en het nationalisme deed zijn intrede. Oorlogsvoering veranderde: waar voorheen professionele legers vochten, werden nu dienstplichtigen ingezet. Rond deze tijd namen mannen de geneeskunde over, wat het begin markeerde van een meer georganiseerde medische wetenschap.

De professionalisering van de medische wetenschap bracht echter ook concurrentie met zich mee. Terwijl kloosters al eerder waren uitgesloten van geneeskundige praktijken, werden nu ook vrouwen als concurrenten gezien. Dit leidde uiteindelijk tot de grootschalige heksenvervolgingen. Vrouwen die zich met geneeskunde bezighielden, werden in diskrediet gebracht en vervolgd. Tegen een achtergrond van conflicten, oorlogen en religieuze twisten werden vrouwen steeds vaker als zondebok aangewezen. Intelligente en onafhankelijke vrouwen werden niet langer gewaardeerd; velen eindigden op de brandstapel als 'heks'. De vervolgingen zorgden ervoor dat vrouwen eeuwenlang werden buitengesloten van de medische wetenschap, wat een grote achteruitgang betekende voor de gezondheidszorg. Door deze vervolgingen ging ook veel waardevolle kennis verloren, wat niet alleen de vrouwen zelf, maar ook de zieken trof die geen goede zorg meer kregen.

Onthoud dus dat de heksenvervolgingen niet middeleeuws zijn, maar een fenomeen uit de 16^e eeuw. Ze waren bovendien niet gericht op het bestrijden van heidendom (dat pas in de 19^e eeuw zijn laatste slag kreeg toen ook gewone mensen onderwijs en catechese kregen), maar weerspiegelden veranderende sociale structuren.

De vrouw verloor de gerespecteerde rol die ze in de Middeleeuwen had en werd gedegradeerd tot tweederangsburger. Vrouwen mochten niet langer actief zijn in de medische wetenschap, die daardoor jarenlang stagneerde. Met het verdwijnen van deze vrouwen ging ook hun kennis verloren, ten koste van de kwaliteit van zorg voor zieken.